Để kiến tạo hoà bình cần bắt đầu từ đâu? Tôi miên man suy nghkĩ hi chân bước quabãi chiến trường của 60 năm trước, nơi giờ đây đã trở thành mộ tcon đường rừng

Đài quan sát Eulji ở xã Haean, huyện Yanggu, tỉnh Gangwon giúp nhìn toàn cảnh lòngchảo Punchbowl, một trong những vùng chiến sự khốc liệt nhất thời chiến tranh liênTriều. Xa xa phía bên ngoài lòng chảo, ngọn núi Kim Cương (Kumgang) ở Bắc Hànhiện rõ trong những ngày trời quang đãng.

T háng 5 năm 1986, UNESCO ra “Tuyên bố Seville về Bạolực” khi tổ chức Hội nghị khoa học quốc tế ở Seville (TâyBan Nha) lấy chủ đề giáo dục phi bạo lực. Với năm điềuđược soạn thảo nhằm phản bác quan điểm cho rằng bạo lực cótổ chức như chiến tranh xuất phát từ bạo lực mang tính sinh lýcủa con người, tuyên bố Seville kết thúc như sau:
“Cũng như chiến tranh xuất phát từ tâm của con người, hòabình cũng được bắt đầu từ trong tâm mỗi chúng ta. Một giốngloài đã tạo ra được chiến tranh ắt sẽ có khả năng kiến tạo hòabình. Trách nhiệm ấy thuộc về mỗi chúng ta.”
Như vậy, có nên xem khu vực phi quân sự (DMZ) là sản phẩmđược nhân loại tạo ra từ trong tâm, là một giai đoạn trung gianchuyển tiếp từ chiến tranh đến hoà bình? Ai nắm thông tin đángtin cậy về một vài trường hợp thành công của DMZ hẳn sẽ nở nụcười thâm thúy và gật đầu đồng tình. Nhưng, có lẽ chúng ta cầnbàn thêm đôi điều để không bị xem là sống hời hợt.

DMZ và “gian điền”
Chuyện xảy ra thời nhà Thương. Hai nước chư hầu Ngu vàNhuế tranh cãi không ai chịu ai trong cuộc tranh chấp biên giớilãnh thổ. Không thể phân định đúng sai, họ bèn tìm đến mộtnước chư hầu khác là Tây Bách của nhà Chu. Có điều, vua củahai nước khi vừa đến nước Chu thì nhận ra ngay sai lầm củamình nên đường ai nấy về trở lại đất nước của mình mà không đigặp Tây Bách nữa. Nguyên nhân là họ đã được chứng kiến tụcnhường nhịn và cùng sở hữu bờ đất phân chia ranh giới các thửaruộng giữa những người nông dân.
Bối cảnh của câu chuyện xuất hiện trong Sử Kí của Tư MãThiên này có thể là việc Chu vương muốn ca tụng Tây Bách,nhưng thú vị ở chỗ câu chuyện đã lồng ghép vào đó một nét vănhóa hay trí khôn của người làm nông ở phương Đông. Đó chính là“gian điền” hay “nhàn điền” (tức bờ ruộng). Trong Thượng Thư ĐạiTruyện có viết: “Hãy nhường nhau vùng tranh chấp mà làm thànhgian điền”. Trong khi đó, Thuyết Uyển lại định nghĩa gian điền là“vùng đất ở giữa không thuộc về quốc gia nào”. Ngoài ra trong LễKí, vùng đất này còn được gọi là “nhàn điền”, chỉ vùng đất có đặcđiểm như vầng trăng hay nhánh cây bên ngoài cửa sổ vốn khôngthuộc về bất cứ một ai.
Nói vậy để thấy có sự khác biệt rõ ràng giữa DMZ và gian điền.DMZ là kết quả được tạo ra trên bàn đàm phán sau những cânnhắc về cuộc sống con người ở cấp độ giản đơn nhất, thực dụngnhất và vị lợi nhất.Trong khi đó gian điền có thể được xem là kháiniệm chỉ sự tương tác kết hợp giữa tấm lòng khoan dung, tiết chếvà nhường nhịn trước đối phương trên cơ sở quan hệ hiểu biếtthực tế.
Bất chấp điều đó, DMZ vẫn được xem là một phát minh tươngđối thành công. Tuy chỉ là tạm thời nhưng nó cũng có hiệu quảđình chiến ở những khu vực đang giao tranh. Đặc biệt nó càng tỏasáng khi dùng với mục đích nghiên cứu hay thám hiểm khoa học,như trường hợp vùng Nam Cực. Có điều, trong trường hợp haihay nhiều thế lực không thể tránh được cạnh tranh quân sự núpdưới danh nghĩa bảo vệ giá trị và lợi ích của nước mình, hiệu quảcủa DMZ trở nên cực kì hạn chế. Đơn cử như trường hợp DMZcủa Hàn Quốc. Khác với ý đồ ban đầu, vùng phi quân sự này giờđây đã trở thành khu vực vũ trang nặng, nơi tập kết của 1,5 triệuquân với đủ loại vũ khí; cục diện đối đầu không thương tiếc đã vàđang được duy trì trên 60 năm qua tại một vùng rộng lớn.
Nếu bạn tin rằng sự quyết đoán của các tổ chức quốc tế lớn,ban cố vấn của các cơ quan nhà nước hay các nhà lãnh đạotài ba sẽ mang lại hòa bình trên bán đảo Hàn thì bài viết này nênđược dừng tại đây mới phải. Điều tôi định nói ra vô cùng nhỏ bé.Đó là chuyện những người dọn dẹp những cành cây ngáng quacon đường mòn, mở rộng đường đến trường, hay đem trồngnhững loài hoa không tên sau vườn. Tuy khác với người bìnhthường là sống trong khu vực hạn chế dân cư gần DMZ, họ vẫnlà những người biết nhường nhịn và không ngừng cố gắng vươnlên vì một cuộc sống tốt hơn. Tôi thấy ở họ khả năng kiến tạo hòabình. Nói gì thì nói, gian điền được tạo ra từ những điều như thế.

Đường vành đai Punchbowl
Punchbowl ở Yanggu, tỉnh Gangwon là một vùng chiến sựác liệt nhất không thể bỏ qua khi nhắc đến chiến tranh liên Triều.Vùng này là đầu mối chiến lược đặc biệt quan trọng, bởi nếu rơivào tay địch thì Chuncheon sẽ gặp nguy hiểm, mà Chuncheonmất thì Seoul sẽ dễ tổn thương trước những đòn tấn công củađịch. Trong chín trận đánh lớn riêng ở địa bàn huyện Yanggu thì đãcó bốn trận diễn ra tại vùng lòng chảo này. Nơi đây chính là chiếntrường cho “trận đánh núi Dosol”, trận mang lại biệt danh “Hảiquân vô địch” cho quân đội hải quân Hàn Quốc; và “trận đánhđỉnh Gachil” ác liệt với kỉ lục đổi chủ đến sáu lần trong 40 ngày.

Kim Eun-suk (phải),một hướng dẫn viêntour trekking cungđường vòng quanhPunchbowl DMZ, đanggiải thích các đặc điểmđịa hình của khu vực.

Cái tên Punchbowl do một phóng viên chiến trường ngườinước ngoài tham chiến trong chiến tranh hai miền Nam – Bắc đặtra khi anh thấy địa hình lòng chảo được bao bọc bởi những ngọnnúi cao trên 1.000 mét so với mực nước biển nơi đây trông giốngnhư một chiếc bát pha rượu pân. Người Hàn cũng cứ theo đódùng cái tên này một cách tự nhiên. Lòng chảo xã Haean đượctạo bởi quá trình xói mòn và phong hoá đá này cho đến thời chiếntranh Nam – Bắc cũng chỉ là một ngôi làng nhỏ trên núi. Đến năm1956 sau khi kí hiệp định đình chiến, chính phủ thực hiện chínhsách di dân đến ngôi làng bị bỏ hoang do được xếp loại khu vựchạn chế dân cư này. Đến nay ngôi làng đã trở thành một đơn vịhành chính cấp xã, nơi tập trung khoảng 1.700 người dân đangsinh sống. Thời thu nhập bình quân đầu người chưa đến 100USD, để có cái ăn, những người dân di tản đến đây phải bất chấptính mạng phát quang ruộng đất vốn còn đầy mìn để làm nươngrẫy, kéo dài đến tận sườn núi cao 600 mét (nơi thấp nhất cao 400mét so với mực nước biển). Cách đây 15 năm, trong quá trìnhCục Bảo hộ Rừng chọn đất trồng rừng trên núi Wawu, người tađã nhặt được hai bao tải vỏ đạn. Câu chuyện này giúp ta hìnhdung chuyện gì đã xảy ra ở đây thời bắt đầu khai hoang. Hiện nay,mảnh đất vẫn không nương tay trước con người này vẫn là bãimìn hoặc là khu vực quân sự. Trong năm nay cũng có hai vụ tainạn do mìn xảy ra ở thôn Hyeon nơi có địa đạo số 4.

Trong khi hướng dẫndu khách, Kim Eunsuknhấn mạnh rằngcung đường vòngquanh lòng chảo làmột con đường rừngđộc đáo nơi người tacó thể đi bộ để ngẫmvề chiến tranh, hòabình và sự kì diệu củatạo hóa.

Mùa thu năm 2011, cung đường đi bộ qua núi mang tên“Đường vành đai Punchbowl DMZ” xuất hiện trong ngôi làng ởđịa đầu cực Bắc này. Việc thăm dò mìn là điều kiện bắt buộc khilàm con đường thám hiểm, bởi nó nằm trong khu vực hạn chếdân cư. Mà phải như vậy thì mới xin được giấy phép thông hànhtừ Ban Quân sự. Ngoài ra, khách tham gia tour này vì sự an toànbuộc phải đi cùng “người hướng dẫn trải nghiệm đường rừng”.Kim Eun-suk (56 tuổi) đã làm công việc này đến nay là năm thứ5. Bà vừa đóng vai trò là người hướng dẫn khách tham quan,vừa gánh vác cả phần quản lý đường rừng và điều tra sinhthái. Bà xem công việc này là một trong những ưu đãi hiếm hoimà mình nhận được từ việc lớn lên ở đây. Trước đây, bà cùngchồng làm nông để nuôi hai đứa connhưng công việc ngày càng vất vả, nôngsản thì cứ rớt giá liên tục. Giữa lúc đangtrăn trở tìm công việc mới thì cơ duyênnày đến với bà.
Với bà, cung đường trekking trùngkhít với con đường mà trước đây bàvẫn cùng mẹ đi hái rau rừng và bẻ vỏcây đoạn làm cái ăn trong khi chờ vụ thuhoạch tới. Bà cũng không ngờ rằng cólúc tên của các loại cây cỏ được học từmẹ lại trở nên hữu ích. Tất nhiên, khácvới hồi ấy, nhiều loại thực vật đã biến mất1 như cây tử thảo (Arnebia euchroma), raukhúc, rau lê-nê, nhưng đồng thời cũng có những loại thực vậtngoại lai mới xuất hiện.
lô-mét, được phân làm bốn cung đường nhỏ gọi tên là “đườngmòn Hoà Bình”, “đường cánh đồng Oyu”, “đường bình nguyênMandae” và “đường đồi Meonmet”. Bà Kim rất thích cung đườngđồi Meonmet bắt đầu từ rặng núi Baekdu, nhưng cung đườngđặc biệt gắn bó với bà lại là đoạn đường băng qua cánh đồngOyu. Bởi khác với phía núi Daewu hay đỉnh Gachil nơi có địa thếhiểm trở và nhiều mìn, cung đường này tương đối bằng phẳngvới màu sắc đa dạng, từ con đường đất đỏ vùng cao nguyên,qua thung lũng rồi lại đến hồ nước. Hơn hết thảy, đây là nơi bàsống từ thời học tiểu học, cái thuở mà nấu cơm còn phải đun bếpcủi.

Đầu cung đường này là nơi đặt mộ của cha mẹ bà. Bà nhớcha bà tuy làm nông nhưng hễ ra đường là luôn chỉn chu quầnáo mũ mão. Ông lại còn thích uống rượu. Cảm giác xấu hổ vì changày ấy trở thành một kí ức giày vò bà.
Nhiều lúc hướng dẫn khách tham quan, bà bất chợt ngỡ nhưmình đang đi hái rau rừng cùng mẹ. Đặc biệt là những khi bà nhìnnhững lọn mây trắng trên trời xanh thấp thoáng qua những tán câyrừng. Có lần khi đang chỉ đường cho những cựu chiến binh hảiquân từng tham chiến trong trận Punchbowl, bà chợt thấy đồngcảm qua ánh mắt của họ. Không chừng ở đâu đó trên cung đườngnày, họ cũng đã thấy những người lính trẻ năm xưa gác súng chìmvào giấc ngủ sâu như những đứa bé con hồn nhiên vô tư lự.

Bình nguyên Cheorwon
Đối với các loài chim di cư ở vùng Đông Bắc Trung Quốc haySiberia thì bán đảo Hàn vốn là nơi trú đông lý tưởng. Có điều,quá trình khai khẩn đất đai và đô thị hoá với tốc độ chóng mặt đãngăn chúng tìm đến đây. Một trong số ít những nơi đủ an ủi chocác loài chim di cư là bình nguyên Cheorwon. Bước vào tháng 10,khi việc thu hoạch còn chưa kịp kết thúc thì đội quân tiên phongđang nhấp nhỏm của ngỗng và sếu đã ồ ạt kéo về giăng kín bầutrời. Cùng với loài vịt trời và mòng két tề tựu về không lâu sau đó,chúng làm nên một cảnh tượng kì vĩ với hàng triệu con chim, consố này chỉ tính riêng ở vùng bình nguyên Cheorwon.

Được phát hiện vào năm 1990ở phía đông bắc khu vực DMZthuộc Yanggu, Địa đạo số 4 làmột phần của tour An ninh trongkhu vực Punchbowl. Đườnghầm do người Bắc Hàn đàonhằm xâm nhập vào Hàn Quốc.

Lý do chúng xem đây là điểm đến đầu tiên là vì nơi đây cómột con suối nước ấm với nhiệt độ khoảng 15 độ C, nằm trênvùng cao nguyên dung nham được tạo bởi ngọn núi lửa Ori ởCheorwon. Đất phong hoá bazan màu mỡ cùng dòng suối đãbiến nơi đây thành một vựa hoa màu số một của tỉnh Gangwon.Cũng như người dân vẫn tìm đến sinh sống bởi môi trường tựnhiên trù phú bất chấp đây là khu vực hạn chế dân cư, các loàichim cũng bay về chốn này để tìm ngũ cốc rơi vãi, cỏ, các loạisâu, các loài cá sống dưới băng vốn đầy rẫy trên cánh đồng mỗikhi vụ thu kết thúc.
Tuy nhiên nơi đây cũng là một vùng chiến sự ác liệt nhất thờichiến tranh hai miền Nam – Bắc. Trục tam giác nối Cheorwonvới huyện Pyonggang, huyện Kimhwa được gọi là “Tam giácsắt” (Iron Triangle), là đầu mối chiến lược quan trọng buộc phảigiữ nếu muốn kiểm soát chiến tuyến miền Trung. Nơi đây, chođến trước ngày kí kết Hiệp định đình chiến, lính Liên Hợp Quốckhi đối đầu với quân đội Trung Quốc đã triển khai bao nhiêu trậnpháo kích lớn khiến hàng vạn người thương vong.
Tháng 12 năm 1992, một người lính tại DMZ Cheorwon pháthiện một con sếu đứng yên bất động một cách kì lạ trên cánhđồng tuyết trắng phủ đầy. Anh quan sát khoảng một tuần thìchợt thấy con sếu ngã quỵ. Vội chạy đến gần, anh nhận ra bêncạnh con sếu cái này là xác một con sếu khác. Đó là một consếu đực, và có vẻ đã chết một thời gian khá lâu. Người lính bèntận tình chăm sóc con sếu đang thoi thóp. Câu chuyện về ngườilính và con sếu cái đau buồn bên xác bạn tình này được lantruyền khắp làng.
“Bà sếu quả phụ” sau một tháng được chăm sóc chu đáo thìhồi phục. Người dân trong làng thả cho sếu bay đến bờ hồ phíabắc được bao bọc bởi rừng cây bu lô. Họ đeo một chiếc vòngtrên cẳng chân con sếu. Đây là dấu hiệu để nhận biết được nếunó quay trở lại bình nguyên Cheorwon. Sau đó, gạo Odae củaCheorwon được trồng ở vùng hạn chế dân cư này trở thànhmột thương hiệu nổi tiếng, cùng với hình ảnh về một ngôi làngcó khí hậu trong lành và đất đai màu mỡ.

SChưa ai thấy con sếuquay lại, nhưng người Cheorwon vẫn luôn tin rằng tất cả là nhờcông của con sếu nọ, và mỗi năm họ vẫn không quên rắc thứcăn cho lũ chim di cư.
Toàn bộ khu vực hạn chế dân cư như bán đảo Jangdan thuộcthành phố Paju tỉnh Gyeonggi, khu vực ven sông Imjin thuộc thônDuji, xã Jeokseong và hồ Togyo thị trấn Dongsong, huyện Cheorwonlà nơi trú đông của một số ít đại bàng. Từ hai ba chục nămtrước người ta thường xuyên phát hiện những con đại bàngkhổng lồ bị đói đến kiệt sức ở nhà dân. Người dân bèn giúp chochúng ăn. Từ đó những cuộc viếng thăm của những chú đại bàngvào mùa đông ngày càng trở nên dày đặc. Con số ấy lúc tăng lúcgiảm khác nhau, nhưng nhìn chung khoảng 2.000 con đại bàngvào mùa đông quanh những khu vực hạn chế dân cư này. Nhữngngười lao công của thiên nhiên này lau dọn sạch sẽ xác động vậtbỏ ngoài các nông trại chăn nuôi gia súc, từ đó cung cấp một môhình chung sống hài hòa cho con người và tự nhiên

Ga Woljeong-ri tại khu vực hạnchế cư dân ở Cheorwon là mộtga dừng dùng còi được đưavào sử dụng năm 1914 nằm trêntuyến Seoul – Wonsan. Phần cònlại của toa tàu bị bom tàn phátrong chiến tranh liên Triều giờđược trưng bày sau tấm bảngviết rằng “Con ngựa sắt muốnđược phi.”

Năm 1979, chương trình Môi trường Liên Hợp quốc (UNEP)sau khi đề xuất dự án công viên sinh thái hoà bình quốc tế đãbắt đầu điều tra và nghiên cứu đa chiều dưới sự hỗ trợ của cáccơ quan chính phủ và truyền thông Hàn Quốc. Trên cơ sở đó,các hiệp ước cam kết khai thác DMZ một cách hòa bình giữahai miền đã được diễn ra nhiều đợt, nhưng những lời hứa hẹnluôn trở thành những lời nói suông. Bởi đó là kết quả của hiệpthương lấy hoà bình làm vật thế chấp.
Trong bài thơ với tiêu đề gây sốc “Ở mọi biên cương hoa đềunở”, nhà thơ Ham Min-bok từng cảnh cáo như thế này: “Vàongày nước mắt cạn khô/ Khi không thể giữ làn ranh giữa ánhtrăng và chiếc bóng/ Hàng rào hoa sẽ héo tàn/ Mọi ranh giớigiữa ta và thế giới sẽ vỡ tan”.

Một trạm bảo vệ ở khu vực hạnchế cư dân nhìn ra cảnh mùa thucủa bình nguyên Cheorwon, xaxa là cánh đồng lúa và các ngọnnúi ở Bắc Hàn.